ابومحمد فضل ابن شاذان نیشابوری

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 3 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف 260 ق)، محدث، كلامى و فقیه شیعى. نیاكانش از قبیله‏ى ازد یمن بودند و پس از فتح خراسان به آنجا آمدند. پدرش نیز از فقهاى شیعه و از یاران یونس بن عبدالرحمان بود. خود وى از اصحاب امام جواد، امام هادى و امام حسن عسكرى (ع) بود. برخى از محدثین وى را از اصحاب امام رضا (ع) نیز دانسته‏اند. یك بار زمانى كه پوشنجى در محضر امام حسن عسكرى (ع) در حال خارج شدن بود، یكى از كتابهاى فضل بن شاذان را كه با خود داشت از دستش بر زمین افتاد. امام وقتى كتاب را مشاهده مى‏كند از آن تعریف و نویسنده‏ى آن را دعا مى‏كند. عبداللَّه بن طاهر ذوالیمینین امیر خراسان فضل را به جرم تشیع به بیهق تبعید كرد، اما پس از چندى از او دلجویى كرد. ابن‏داوود و كشّى و نجاشى و طوسى او را از ثقه‏ترین محدثان عصر مى‏دانند و ابن‏ندیم از او به عنوان یكى از پیشوایان در قرآن و روایات نام مى‏برد. فضل به هنگام حمله‏ى خوارج به بیهق از آنجا بیرون رفت و در راه بیهق به نیشابور درگذشت. آرامگاه وى در یك فرسنگى نیشابور است. على بن محمد بن قتیبه نیشابورى، محمد بن اسماعیل بندقى نیشابورى، سهل بن بحر فارسى و برادرانش على و محمد از شاگردان وى بودند. شمار آثار وى را بیش از 180 تصنیف و تألیف دانسته‏اند، و نجاشى چهل و هشت اثر وى را نام برده است. از آن جمله: «اثبات الرجعة»؛ «التوحید»؛ «تبیان اصل الُضلالة» كه نجاشى از آن به نام «تبیان اهل الضلالة» یاد كرده؛ «حذو النعل بالنعل»؛ «فرائض الكبیر»؛ «فرائض الاوسط»؛ «فرائض الصغیر»؛ «فضائل امیرالمؤمنین (ع)»؛ «كتاب الاعراض والجوهر»؛ «كتاب الایمان»؛ «ایضاح»، در رد فرق مختلف و یكى از كتب مهم و تقریباً كامل‏ترین اثر به جا مانده از فضل بن شاذان؛ «كتاب الطلاق»؛ «كتاب الملاحم»؛ «كتاب النجاح»؛ «كتاب التفسیر»؛ «كتاب القراآت».